Inspiracją do napisania niniejszego komentarza jest troska o otaczające nas środowisko naturalne, wynikająca z własnych, codziennych obserwacji, komentarzy pojawiających się w okresie rozpoczynającej się wiosny w środkach masowego przekazu oraz nowelizacji ustaw z 2017 i 2018 r. o odpadach, czy też gospodarce odpadami.

Bogdan Kosowski

Komentarz ZBN nr 9 (33)/2018

4 maja 2018 r.

© 2018 Uniwersytet Jagielloński & Bogdan Kosowski

Inspiracją do napisania niniejszego  komentarza jest troska o otaczające nas środowisko naturalne, wynikająca z własnych, codziennych  obserwacji,  komentarzy pojawiających się w okresie rozpoczynającej się wiosny w środkach masowego przekazu oraz nowelizacji ustaw z 2017 i 2018 r. o odpadach, czy też gospodarce odpadami.

Odpady stanowią jeden z ważniejszych problemów środowiskowych z jakimi borykamy się na co dzień zarówno w Polsce, jak i na świecie. Z danych przedstawionych przez GUS w 2017 r. wynika, że obecnie w Polsce  wytwarza się około 140 milionów ton odpadów rocznie, z czego około 8%, to jest 11,5 miliona ton, stanowią odpady komunalne[i], a pozostałe 128,5 milionów ton to odpady przemysłowe. Ilość powstających odpadów jest uzależniona od poziomu i modelu konsumpcji oraz świadomości ekologicznej.

Przeliczając to na mieszkańców Polski można przyjąć, że każdy z nas wytwarza średnio około 300 kg odpadów rocznie, natomiast dla mieszkańców Unii Europejskiej średnia ta wynosi od 360 do 620 kg. Najmniej śmieci wytwarzają Rumunii (261 kg) i Polacy, a rekordzistami są Duńczycy, produkujący  777 kg odpadów na osobę.

Mimo większej ilości odpadów przypadających na mieszkańca Unii Europejskiej można odnieść wrażenie, że traktują oni poważnie gospodarkę odpadami, nie doprowadzając swoim postępowaniem do zanieczyszczania środowiska, a tym samym starając się unikać zagrożeń ekologicznych. Odpady powodują bowiem:

• zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt,
• uciążliwość przez hałas lub zapach,
• niekorzystne skutki dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym.

 

Wytwarzanie odpadów odbywa się w sektorze przemysłu oraz w gospodarce komunalnej, co przekłada się bezpośrednio na stan bezpieczeństwa narodowego[ii] w dziedzinie  środowiska naturalnego. Na to między innymi zwraca się uwagę w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego z 2014 r., wskazując na potrzebę wzmocnienia i usprawnienia działań służb ochrony środowiska  w obszarze bezpieczeństwa ekologicznego. 

Problematyka zagospodarowania odpadów obejmuje szeroki zakres działań, w których uczestniczy wiele podmiotów z uwagi na fakt, że gospodarka odpadami to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym także nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.

Jednym z celów ustawodawcy zawartym w  ustawie o odpadach z 2012 r., kilkakrotnie już  nowelizowanej, było stworzenie mechanizmów prawnych i organizacyjnych likwidujących „dzikie wysypiska śmieci”. Jednak, jak wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli, „dzikie wysypiska” nadal funkcjonują. Rosną także koszty gospodarowania odpadami, bo gminy nie potrafią rzetelnie oszacować ilości wytwarzanych śmieci i asekuracyjnie nakładają na mieszkańców wyższe opłaty. W prostej linii prowadzi to do tworzenia nowych „dzikich wysypisk”. Być może jest to wynik zbyt małych nakładów na edukację ekologiczną, częściowo skutek dostosowywania polskiego prawa do unijnych przepisów. Wydaje się także, iż poza uchwalaniem i nowelizacją prawa nie realizuje się procesu doskonalenia systemu zarządzania odpadami. Mimo dokonywanej segregacji, zwłaszcza na osiedlach zamieszkania indywidualnego (występuje tam tak zwana workowa segregacja), często następuje mieszanie posegregowanych odpadów już w trakcie samej wywózki śmieci, zwłaszcza na osiedlach, gdzie stosowana jest tak zwana segregacja kubełkowa. Wynika to z faktu tworzenia instrumentarium prawnego, które na pewno jest niezbędne, jednak nie wytwarza i nie skłania po poszukiwań rozwiązań uwzględniających zachowanie równowagi pomiędzy obowiązkiem i karaniem, a świadomym działaniem mającym na celu ochronę środowiska naturalnego przez każdego człowieka i podmioty zajmujące się gospodarką odpadami.

O dużej efektywności systemu będziemy mogli mówić wtedy, gdy nastąpi pełne współdziałanie instytucjonalne. Władza administracji publicznej zapewni inicjowanie inwestycji w ochronę środowiska naturalnego, producenci zapewnią towary nadające się do powtórnego wykorzystania i odzysku, wszyscy konsumenci będą wybierać opakowania wielokrotnego użytku i prowadzić będą  selekcję odpadów, a środowisko rodzinne będzie wpływało na kształtowanie światopoglądu dziecka. Władze oświatowe natomiast zajmą się edukacją proekologiczna na każdym szczeblu nauczania i kształcenia, a organizacje pozarządowe szerzyć będą ideę poszanowania przyrody w ramach różnego rodzaju działalności grup eksperckich. Biorąc to pod uwagę należy zatem projektować system zarządzania odpadami ukierunkowany nie tylko na zwiększanie opłat, czy też stosowanie kar, lecz osiąganie priorytetowych celów, do których zaliczać należy:

• zapobieganie powstawaniu odpadów,
• ograniczanie ilości odpadów,
• ograniczanie negatywnego oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania,
• zapewnianie odzysku, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów,
• zapewnianie unieszkodliwiania odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

 

Dopiero takie podejście prawdopodobnie zmieni kulturę proekologicznych zachowań, przynosząc nie tylko ograniczanie zagrożeń środowiska naturalnego, czyli zwiększenie poziomu bezpieczeństwa,  ale także wymierne  korzyści gospodarcze[iii], do  których zaliczyć należy: przetworzenie i wykorzystanie surowca wtórnego na nowe materiały, oszczędności związane z miejscem składowanie odpadów, ograniczenia zużycia surowca naturalnego oraz oszczędności w zużyciu energii.

 

Źródła:

1. W. Kitler, A. Skrabacz, Bezpieczeństwo ludności cywilnej, wyd. TWO, Warszawa 2010.
2. Informacja o wynikach kontroli Zapewnienie przez organy administracji publicznej prawidłowego zagospodarowania odpadów komunalnych  - KSI.410.004.00.2016 Nr ewid. 190/2016/P/16/046/KSI.
3. Ochrona środowiska 2017. Informacje i opracowania statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego.
4. Ustawa  z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012r. poz. 391 z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. nr 63, poz. 638, z późn. zm.).
6. http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/DDN-20180123-1. [dostęp w dn. 2.05.2018 r.].

 

[i] Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych – z wyjątkiem odpadów w postaci samochodów wycofanych z eksploatacji. Do odpadów komunalnych zaliczają się również odpady powstające w przedsiębiorstwach, obiektach użyteczności publicznej itp., które nie zawierają odpadów niebezpiecznych oraz ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.

[ii] Według W. Kitlera  „Bezpieczeństwo narodowe rozpatruje się z punktu widzenia przedmiotowego, m.in. jako polityczne, ekonomiczne, militarne, ekologiczne i inne. Każdy z rodzajów bezpieczeństwa narodowego, choć przedmiotowo kojarzy się  z określoną działalnością państwa, a zatem funkcjonowania społeczeństwa, musi być postrzegany przez pryzmat bezpieczeństwa narodowego jako całości”.

[iii] Zgromadzone na składowiskach odpady w dużym stopniu mogą być wykorzystane jako surowce wtórne, których wartość szacuje się na kilkaset milionów dolarów. 25% tej sumy stanowi węgiel, 35% - cynk, ołów, żelazo i inne metale, a 40% przypada na składniki takie jak: popiół, żużel, odpady skalne, kruszywa i inne.