Piotr Bajor

Komentarz ZBN

nr 4 (22) / 2017

16 grudnia 2017 r.

© 2017 Uniwersytet Jagielloński & Piotr Bajor

W dniu 13 grudnia 2017 r. prezydent Polski Andrzej Duda złożył oficjalną wizytę na Ukrainie, podczas której spotkał się z prezydentem Ukrainy Petro Poroszenką. Wizyta ta była jedną z najtrudniejszych w dotychczasowych relacjach ze wschodnim sąsiadem, a przed jej rozpoczęciem nie brakowało w Polsce głosów sugerujących konieczność jej odwołania. W ostatnich miesiącach we wzajemnych stosunkach doszło bowiem do wielu negatywnych tendencji, dlatego też spotkanie głów obu państw należy uznać za wolę poprawy relacji polsko-ukraińskich.

Kryzys partnerstwa

W przededniu wizyty obie strony przyznawały, że w ostatnim czasie stosunki polsko-ukraińskie uległy pogorszeniu, a wpływ na ten proces miały przede wszystkim kwestie tragicznych doświadczeń historii. W ubiegłym roku do zaognienia stosunków doszło na tle przyjęcia przez obie izby polskiego parlamentu uchwał dotyczących tragedii wołyńskiej, która określona zostaną mianem „ludobójstwa”. Taka decyzja została skrytykowana przez stronę ukraińską, między innymi w uchwale przyjętej przez Radę Najwyższą Ukrainy.

W kolejnych tygodniach podjęto jednak kolejne rozmowy dyplomatyczne, których wynikiem było przyjęcie przez parlamenty obu państw specjalnego dokumentu, jakim była Deklaracja Pamięci i Solidarności. Uchwalenie deklaracji w Sejmie i Radzie Najwyższej Ukrainy zmierzało do obniżenia napięcia i kontynuowania konstruktywnych rozmów dotyczących trudnej, wspólnej historii.

Na tym tle doszło jednak do kolejnych poważnych spięć, które w ostatnich miesiącach warunkowały stosunki polsko-ukraińskie oraz nadawały ton wzajemnej dyskusji. W kwietniu 2017 r. ukraiński Instytut Pamięci Narodowejpodjąłdecyzję o wprowadzeniu zakazu prowadzenia przez stronę polską poszukiwań i ekshumacji polskich ofiar na Ukrainie. Decyzja ta została podjęta w związku usunięciem pomnika Ukraińskiej Powstańczej Armii w miejscowości Hruszowice.

Kolejną sporną kwestia o podłożu historycznym było ­otwarcie w miejscowości Kłymec w dniu 15 października 2017 r. przez wicepremier Ukrainy ds. integracji europejskiej i euroatlantyckiej Iwannę Kłympusz-Cyncadze specjalnego miejsca upamiętnienia strzelców Siczy Karpackiej rzekomo pomordowanych przez Polaków. Napis umieszczony na tablicy pamiątkowej informuje, że z rozkazu polskich „okupantów” rozstrzelano 600 strzelców. Strona polska uznała takie działania za prowokacyjne, ponieważ powyższych doniesień nie potwierdzają żadne źródła archiwalne i historyczne. Dlatego też Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 17 października 2017 r. wezwało w tej sprawie ambasadora Ukrainy w Polsce Andrija Deszczycę. Podczas rozmowy wiceminister spraw zagranicznych Bartosz Cichocki wyraził zdumienie w związku z udziałem w uroczystości w Kłymcu ukraińskiej wicepremier, innych wysokich rangą urzędników, a także kompanii honorowej. W wydanym oświadczeniu Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP podkreśliło również, że Polska nigdy nie okupowała Ukrainy, a część terenów współczesnego państwa ukraińskiego wchodziło w skład Polski na podstawie prawa międzynarodowego. W dokumencie tym po raz kolejny Polska podkreśliła brak podstaw historycznych do wysuwania powyższych oskarżeń. W oświadczeniu stwierdzono jednoznacznie, że „do tej pory nie został zaprezentowany żaden dowód na poparcie tezy o masowej egzekucji członków Siczy Karpackiej w marcu 1939 r., nie wspominając o polskiej odpowiedzialności za tę rzekomą zbrodnię”.­

Złożone kwestie historyczne nie są jednak jedynymi problemami, które w ostatnim okresie miały wpływ na stosunki polsko-ukraińskie. Kancelaria Prezydenta RP przed jego wizytą podkreślała również opieszałość partnerów ukraińskich w zakresie realizacji decyzji, które zostały podjęte na ostatnim spotkaniu Komitetu Konsultacyjnego Prezydentów Polski i Ukrainy, które 18 listopada 2017 r. odbyło się w Krakowie. Wskazywano także na konieczność wyjaśnień strony ukraińskiej w zakresie współpracy gospodarczej, w tym m.in. ograniczeń na import z Polski oraz inicjatyw w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i braku otwarcia Ukrainy na szerszą współpracę instytucjonalną w tym zakresie.

Przebieg rozmów i przyjęte ustalenia

Spotkanie prezydentów w Charkowie rozpoczęło się od symbolicznego akcentu. Obaj prezydenci złożyli wieńce na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu i oddali hołd ofiarom NKWD. Na tamtejszym cmentarzu spoczywa ponad 4300 osób, z których większość stanowią więźniowie NKWD z obozu w Starobielsku. W tym miejscu spoczywa również prawie trzy tysiące ofiar terroru z końca lat 30. ubiegłego wieku w ZSRR.

Następnie odbyły się dwustronne rozmowy prezydentów Dudy i Poroszenki, podczas których omówione zostały bieżące uwarunkowania stosunków polsko-ukraińskich i wspomniane wyżej najtrudniejsze sprawy, które w ostatnim czasie doprowadziły do znacznego pogorszenia wzajemnych relacji. Strona polska jeszcze przed rozpoczęciem wizyty podkreślała, że będzie ona trudna, ale szczere rozmowy o najtrudniejszych sprawach mają uświadomić stronie ukraińskiej negatywnystan stosunków polsko-ukraińskich.

Po spotkaniu prezydentów odbyła się konferencja prasowa, podczas której Poroszenko i Duda poinformowali o przebiegu rozmów i podjętych ustaleniach. W trakcie swojego wystąpienia ukraiński prezydent stwierdził, że obie strony zgodziły się co do tego, że historia nie powinna mieć wpływu na strategiczny wymiar stosunków Polski i Ukrainy. Poroszenko dodał, że należy pamiętać o bohaterach z przeszłości i niewinnych ofiarach, ale obecnie trzeba patrzeć w przyszłość, na kształt której wpływ mają obie strony.

Jedną z najważniejszych decyzji podjętych przez prezydentów było podwyższenie rangi specjalnej komisji ds. współpracy historycznej. Ustalono, że komisja ta będzie pracować pod kierunkiem wicepremierów obu państw: Pawlo Rozenki oraz Piotra Glińskiego. Obaj prezydenci wyrazili nadzieję, że prace tej komisji rozpoczną się niezwłocznie, a jej działalność wpłynie na obniżenie napięcia we wzajemnych stosunkach.

Przedmiotem rozmów w Charkowie były również kwestie związane z trwającym konfliktem we wschodnich obwodach Ukrainy oraz dwustronną współpracą w zakresie bezpieczeństwa. Prezydent Poroszenko podkreślił, że Ukraina zawsze może liczyć na pomoc ze strony Polski w tym aspekcie. Dodał, że przykładem efektywnej współpracy w tych sferach jest Ukraińsko-Polsko-Litewska Brygada (LITPOLUKRBRIG), której działalność jest korzystna dla każdej ze stron. Ukraiński prezydent podkreślił również polskie wsparcie dla integracji euroatlantyckiej Ukrainy i stosunków tego państwa z NATO, jak również korzystnych decyzji, jakie w odniesieniu do Ukrainy zostały podjęte na szczytach Sojuszu Północnoatlantyckiego w Newport oraz w Warszawie.

Ważnym tematem dwustronnych rozmów były również kwestie związane z pokojowym uregulowaniem konfliktu we wschodnich obwodach Ukrainy. W tym aspekcie podkreślona została rola Polski, która od przyszłego roku zostanie niestałym członkiem Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Obaj prezydenci opowiedzieli się również za rozlokowaniem na terenie konfliktu sił pokojowych ONZ. W tym aspekcie wskazano na konieczność rozmieszczenia sił międzynarodowych na wszystkich terenach objętych działaniami zbrojnymi, a nie tylko na linii frontu.

Podsumowanie

Spotkanie prezydentów Polski i Ukrainy było bardzo ważnym wydarzeniem, nie tylko w kontekście stosunków bilateralnych pomiędzy obu państwami, ale również w szerszym wymiarze regionalnym. Ostatnie oznaki pogorszenia się stosunków polsko-ukraińskich i podważania strategicznego partnerstwa są bowiem ważnym czynnikiem determinującym sytuację geopolityczną w regionie Europy Środkowej i Wschodniej. Prezydenci jednoznacznie podkreślili potrzebę odbudowania strategicznego charakteru stosunków i zapowiedzieli konsekwentne działania w tym kierunku. Nakreślone zadania w tym aspekcie nie będą jednak łatwe do realizacji, szczególnie w kontekście złożonej problematyki historycznej i stosunku państwa polskiego do polityki historycznej Ukrainy.

Dlatego też pierwszym testem dla wiarygodności ustaleń prezydentów będzie efektywność pracy komisji historycznej działającej pod kierunkiem wicepremierów obu państw, a także zniesienie przez stronę ukraińską zakazu poszukiwań i ekshumacji polskich ofiar spoczywających na terytorium Ukrainy. Od realizacji tych ustaleń zależeć będzie dalszy przebieg i kształt dyskusji historycznej, warunkującej w dużej mierze obecny kształt stosunków polsko-ukraińskich.

Podpis zdjęcia: Wspólna konferencja prasowa prezydentów Polski i Ukrainy w Charkowie

Źródło zdjęcia: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/art,205,prezydent-rozpoczyna-wizyte-na-ukrainie.html